حضرت رسول صلی و الله علیه واله فرمودند: «زیاد یاد نابود کننده لذت ها باشید.»
عرض شد: «یا رسول الله آن چیست؟» ایشان در پاسخ فرمودند: «مرگ است. آن کسی که به حقیقت از مرگ یاد می کند، اگر در راحتی و گشایش باشد، غرورش بر طرف می شود و دنیا بر وی تنگ می گردد؛ و اگر در مضیقه و سختی باشد با یاد مرگ، از فشار فکری و روحی رهایی می یابد و دنیا به نظرش وسیع و گسترده می نماید.
مرگ اولین منزل از منازل آخرت و آخرین منزل از منازل دنیاست. خیر و خوشبختی از آن کسی است که هنگام فرود آمدن در اولین منزل، مورد تکریم و احترام باشد و موقع بیرون رفتن از آخرین منزل به شایستگی و خوبی بدرقه شود.»(1)
انسان نه باید فاصله اش با مرگ را زیاد بداند و چشم واقع بین را با آرزوهای دور و دراز و غیر قابل تحقق نابینا سازد و نه اینکه از شدت
نگرانی از نزدیکی مرگ مانند بیمار لا علاجی که طبیب از درمانش اظهار ناتوانی کرده باشد واو از زندگی نا امید شده است، در کنج خانه به انتظار پایان عمر باشد و هیچ کاری انجام ندهد. بلکه باید همیشه یاد مرگ را جلوی چشمانش نگه دارد و به وسیله آن تلاش خود را در جهت رضایت حضرت حق تعالی افزایش دهد.
حضرت امیرالمومنین علیه السلام می فرمایند: «کسی که مرگ را با چشم یقین نگاه کند، آن را نزدیک می بیند و کسی که آن را با چشم آرزو می نگرد، آن را دور می پندارد.» (2)
همچنین فرمودند: «کسی که زیاد به یاد مرگ باشد، از حرص و زیاده خواهی رهایی می یابد؛ و به مقدار کمی از آنچه در زندگی دنیا دارد، راضی می شود.»
اولیای خدا درباره یاد مرگ سفارش بسیار کرده اند و گفته اند که یاد مرگ می تواند در افراد با ایمان و آگاه مفید و تأثیر گذار باشد؛ اخلاقشان را اصلاح کند، آنان را از گناه و ناپاکی مصون دارد و موجبات رستگاری و سعادت آن ها را فراهم کند و به طور خلاصه یاد مرگ موجب استفاده از فرصت ها، دوری از شهوات، خودسازی و عبادت و توبه و بازگشت به سوی خداوند می باشد و باعث می شود تا دنیا، لذت های زودگذر و همچنین سختی مصیبت ها در نظر انسان کوچک شوند.
از فواید دیگر یاد مرگ این است که، موجب می شود انسان بر اثر غفلت، در امور مادّی و دنیوی اسراف و زیاده روی نکند و در مسیر کسب تعالی اخلاق که سرشت انسان است قدم بردارد نه در راه سقوط در فساد و تباهی؛ و از گذشتگان درس عبرت بیاموزد و از این سرنوشت اجتناب ناپذیر پند و اندرز گیرد. و بدین وسیله خویشتن را از گناه و تجاوز به حقوق دیگران مصون دارد. و در این مسیر اولیای الهی سفارش کرده اند که بسیار به یاد مرگ باشید و خاطرنشان کرده اند که یاد مرگ می تواند در افراد آگاه و با ایمان سودمند باشد؛ اخلاقشان را اصلاح کند، آنان را از گناه و ناپاکی بر حذر دارد، موجب رستگاری و سعادت آنان باشد و جامعه را اصلاح کند. در این راستا امام صادق علیه السلام می فرمایند:
«یاد مرگ، شهوات غیر مشروع را در ضمیر انسان می میراند، ریشه های غفلت و نا آگاهی را می کند، دل را به وعده های الهی تقویت می کند. به طبیعت آدمی نرمی و رقّت می نشاند و دنیا را در نظر آدمی کوچک و حقیر می سازد.» (3)
ابی بصیر تفسیر آیه (فَلَولَا إذاَ بَلَغَتِ الحُلقُومَ...إن کُنتُم غَیرَ مَدِیِنینَ*تَرجِعُونَهَا إن کُنتُم صادِقِیِنَ) (4) را از امام صادق علیه السلام سوال پرسید؛ امام علیه السلام پاسخ فرمودند: «موقعی که جان مومن در گلو هست و هنوز فروغ حیاتش پایان نیافته و چراغ زندگی اش به کلی خاموش نشده است. منزلی را که در بهشت دارد به وی ارائه می شود، از دیدن آن به هیجان می آید و می گوید: مرا به دنیا باز گردانید تا خانواده ام را به آنچه مشاهده می کنم آگاه کنم. در پاسخش گفته می شود که این کار نشدنی است و راهی برای برگشت نداری.»(5)
آری! دنیای گذرا برای انسان های با معرفت خانه خودسازی و انجام وظایف الهی و ادای تکالیف الهی است. و عالم آخرت برای آنان خانه پاداش خداوند متعال است. حضرت امیر المومنین علی علیه السلام در این باره چنین فرموده اند:
«و إنَّ الَیوم عَمَلٌ وَ لا حِسابٌ وَ غَذاً حِسابٌ وَ لا عمَلٌ»
«امروز روز عمل است نه روز حساب و فردا روز حساب است نه روز عمل.»
و از قول شاگردان حضرت آیت الله بروجردی رحمة الله که در لحظات آخر عمر، دورش حلقه زده بودند و چشم های اشک آگین آقا را مشاهده می کردند، خدمات آقا را نسبت به اسلام و مذهب به حقّ تشیع یادآور می شدند، آقا اشاره به یک حدیث نبوی کردند که می فرمایند: «خُلّصَ العَمَلَ لِلِّه فَانَّ الناقِدَةَ بَصیرٌ بَصیرٌ» «عمل برای خداوند باید خالص محض باشد، زیرا نقاد و بررسی کننده عمل بسیار بسیار ظریف بین است.»
یعنی این عمل صالح و مخلصانه است که به فریاد انسان می رسد نه خدمات گسترده.
حضرت سیّد السّاجدین امام سجاد علیه السلام در یاد مرگ، چنین می فرمایند: «ای خداوند بزرگ! ما را از فریب آرزوهای بزرگ و خطرهای این فریب در امان دار. و همواره یاد مرگ را در جلوی چشمانمان نمایان ساز، و یاد آن را بری ما گاه گاه قرار مده و از اعمال شایسته برای ما عملی قرار ده که بازگشت به سوی (رحمت) تو را دیر شمریم و برای زودتر رسیدن به رحمت تو حرص داشته باشیم. تا مرگ برای ما جای انس و آرامش باشد که با آن انس گیریم و جمای الفت و دوستی باشد که به سوی آن مشتاق باشیم و (مانند) خویشاوندان نزدیک باشد که نزدیکی به او را دوست بداریم.
پس هر گاه آن را برای ما حاضر نمودی و به ما واقع ساختی ما را به وسیله آن خوشبخت گردان زمانی که آن را ملاقات می کنیم. و ما را با آن مأنوس گردان وقتی که از راه می رسد؛ و ما را در مهمانی آن بدبخت ودر هنگام دیدارش خوار مفرما. و آن را برای ما دری از درهای آمرزش خود و کلیدی از کلیدهای رحمت خود قرار ده. ما را بیمران در حالی که از هدابت شدگان (راه حق) باشیم نه از گمراهان آن؛ و از فرمانبردارن که از مرگ بدشان نمی آید و از توبه کنندگان که گناه نکنیم و اصرار بر آن نداشته باشیم. ای ضامن پاداش نیکوکاران و ای اصلاح کننده کردار تباه کاران.(6)
1-بحار الانوار، ج 3، ص 834
2-بحار الانوار، ج 3، ص 134
3-بحار الانوار، ج 3، ص 135
4-سوره واقعه آیات 83 تا 87
5-اصول کالی جلد 3
6-صحیفه سجادیه دعای حضرت درباره یاد مرگ