به طور کلّی سه نوع مرگ وجود دارد:
1-مرگ طبیعی 2-مرگ اخترامی (یا اجل معلق) 3-شهادت.
«مرگ طبیعی» که درباره آن گفته شده: «لا یَتَأّخّرُ ساعَتاً وَ لا یَتَقَدّم اَبَداً» «ساعتی در آن تأخیر و یا تعجیل نمی شود» زمانی است که به هر اندازه که ماده استعداد دریافت و قبول قبض داشته باشد، از طرف فیض رساننده (خداوند) به او فیض برسد. و وقتی به این انسان آنچه از فیض که امکان داشت عطا شد و او نیز به اندازه ای که مستعد بود قبول کرد، در واقع همه نیروهای بالقوه اش بالفعل گشته در نتیجه نفسش مستقل می گردد و دیگر امکان ندارد حتی یک لحظه، نفس در بدنش باقی بماند.
خروج نفس از بدن امری اختیاری نیست، بلکه هر زمان که نفس مستقل شد، عین خروجش از بدن می باشد.
نوع دیگر مرگ «موت اخترامی» می باشد که در روایات از آن به «اجل معلّق» تعبیر شده است؛ که البته غالب مردم دچار این نوع مرگ می شوند.
این نوع مرگ که از تصادفات و اتفاقات خارجی ناشی می شود، در شرایطی است که ماده هنوز استعداد قبول فیض را دارد و نفس هنوز می تواند رشد کند و کامل شود، منتها از خارج خللی در بدن حاصل می شود که در نتیجه بدن از لیاقت اینکه روح در آن باشد خارج می شود و روح دیگر نمی تواند در بدن بماند و مجبور به ترک بدن می شود و مرگ اتفاق می افتد؛ مثلا شخص از پشت بامی می افتد یا تصادف می کند و یا گلوله ای به او اصابت می کند؛ اگر این خلل خارجی نبود این ماده هنوز استعداد و توانایی رشد کردن داشت و می توانست تکامل پیدا کند. پس در واقع نفس این انسان هنوز مستقل نشده بوده و به بدن احتیاج داشته است؛ ولی به علت آسیبی که از بیرون رسیده مثلا استخوان هایش از بین رفته این بدن از لیاقت اینکه روح در آن باقی بماند خارج شده است.
در این بین اگر طبیب توانست در رفع خلل بدن بکوشد و آنرا ترمیم کند، و این بنای آسیب دیده را بنّایی کند، نفس می تواند به حرکتش ادامه دهد. البته خود روح هم در رفع این آسیب کمک می کند و حتی عمده کار را او انجام می دهد تا بدن ترمیم شده و زندگی ادامه یابد:
پس در واقع این مرگ معلّق و وابسته بود به اینکه طبیب از خارج مشغول مداوای بدن نباشد و یا مثلا استخوان های خرد شده را درست نکنند و نبندند. و یا مرگ معلق بود به اینکه اهل کرامتی بر اثر نفس کیمیایی خود این آسیب را درست نکند.
گفتم به کجا می روی ای جان من گفتا چه کنم خانه فرو می آید